LECH KALINOWSKI

BADANIA ARCHITEKTONICZNO-WYKOPALISKOWE W TYŃCU

1961—1965

W dziejach kultury artystycznej Polski wczesno-
piastowskiej od pierwszej chwili odnowienia państwa,
po upadku powstania ludowego i ustaniu reakcji po-
gańskiej z 1. 1034-1038, ważną rolę odgrywał zakon
benedyktynów, a wśród klasztorów tego zakonu opac-
two ŚŚ. Piotra i Pawła w Tyńcu pod Krakowem, jedno
z najstarszych i najznakomitszych opactw benedyk-
tyńskich na naszych ziemiach w okresie średniowie-
cza1. Zniszczone w r. 1259 przez Tatarów, przebudo-
wywane i powiększane wielokrotnie w ciągu swoich
dziejów aż do kasaty klasztoru w r. 1817, od czasu
tragicznego w skutkach pożaru z r. 1831 pozostaje
w stanie zgoła nieromantycznej ruiny, tak że dziś
patrząc na szatę zewnętrzną i wewnętrzne wyposa-
żenie kościoła i klasztornych budynków, które jako
tako wyszły obronną ręką z kolejnych zniszczeń,
trudno odnaleźć ślady średniowiecznej świetności,
a jeszcze trudniej dopatrzyć się pierwotnego zało-
żenia wczesnoromańskiego (ryc. 1).

Gdy w r. 1939, bezpośrednio przed wybuchem
drugiej wojny światowej, benedyktyni, tym razem
przybyli z belgijskiego opactwa St. Andre w Brugii,
powtórnie objęli w posiadanie zabudowania dawnego

1 Ze skromnej literatury historycznej o Tyńcu wypadnie
tu wymienić następujące prace: S. Szczygielski, Tinecia seu
historia monasterii Tinecensis ordinis S. Benedicti, Kraków

1668. — ks. W. Chotkowski, Ostatnie lata Benedyktynów
w Tyńcu, Kraków 1900. — S.Tomkowie z, Tyniec, Biblioteka
Krakowska 17, 1901. — ks. J. Maszał, Przewodnik po kościele
i ruinach klasztoru benedyktyńskiego. — Opactwo benedyktyń-

opactwa tynieckiego, powstała konieczność przystą-
pienia do odbudowy zniszczonego klasztoru. W no-
wych warunkach pojawiła się pierwsza możliwość
przeprowadzenia badań naukowych mających na
celu stwierdzenie najstarszego wyglądu opactwa.,

Jeszcze w czasie wojny Adolf Szyszko-Bohusz
wykonał na życzenie nowego konwentu pomiary
klasztoru i projekt jego odbudowy. Wtedy też,
w lipcu r. 1943, analizując stan zachowania istnieją-
cych budynków między pn. skrzydłem krużganków
a pd. murem gotyckiego prezbiterium, tam gdzie
dziś mieści się klatka schodowa prowadząca na
strych nad pn. skrzydłem krużganków, natrafił na
pozostałości wczesnoromańskiego kościoła w po-
staci muru zewnętrznego z portalem o dwóch usko-
kach i dwiema półkolumnami przyściennymi od
strony wnętrza oraz resztek półkolistej apsydy pod
posadzką tzw. babińca, czyli przedsionka przed za-
krystią i wejściem pd. do prezbiterium (w artykule
K. Żurowskiej, Romański kościół opactwa bene-
dyktyńskiego w Tyńcuj ryc. 26-28)2. W wyniku po-
wyższych odkryć i dalszych obserwacji wysunął
Szyszko-Bohusz hipotezę o czterech zasadniczych

skie świętych apostołów Piotra i Pawła w Tyńcu. Przewodnik,
Tyniec 1947.

2 Przestrzeń z klatką schodową za należącą do „pierwotnej
ciosowej budowy kościoła w stylu romańskim" uważał już
Władysław Łuszczkiewicz, o czym wspomina Tomkowicz,
o. c., s. 51.

5