Rocznik Historii Sztuki, tom XXXIV
Wydawnictwo Neriton, 2009

MAŁGORZATA OMILANOWSKA
UNIWERSYTET GDAŃSKI

EDOUARD ANDRÉ I JEGO REALIZACJE OGRODOWE

W POLSCE I NA LITWIE

Twórczość Edouarda André (1840-1911) - francuskiego projektanta ogrodów - jest przedmiotem zain-
teresowania badaczy europejskich już od wielu lat1. Był niewątpliwie jednym z najbardziej płodnych, a zara-
zem wszechstronnych twórców ogrodów i parków działających w 4. ćwierci XIX i na początku XX w. na
świecie2. Karierę zaczynał jako współpracownik Adolphe'a Alphanda przy zakładaniu miejskiego parku
paryskiego Buttes-Chaumont, a sławę przyniosła mu wygrana w konkursie w 1867 r. na Sefton Park w Liver-
poołu3. Był wszechstronnym twórcą, projektował wielkie założenia parkowe różnego rodzaju, był znakomi-
tym znawcą botaniki, parał się też architekturą i urbanistyką.

W 1879 r. opublikował obszerny traktat L'Art des jardins, składający się z dwóch zasadniczych części
- teoretycznej, w której po wstępnym naszkicowaniu historii ogrodów zaprezentował swoje poglądy i prze-
myślenia na temat sztuki ogrodów, oraz praktycznej, zawierającej szczegółowe porady dotyczące zakładania
ogrodów i parków oraz ich pielęgnacji4. Traktat kończył przegląd najcelniejszych, zdaniem autora, projek-
tów parków europejskich. Dzieło przysporzyło mu ogromnej popularności, również wśród polskiej klienteli,
znajdowało się w wielu bibliotekach prywatnych. Od 1882 r. André redagował prenumerowane również przez
Polaków czasopismo „Revue Horticole", w którym także wielokrotnie publikował. Od 1892 r. był profeso-
rem w l'École d'horticulture de Versailles. Od początku lat 90. André ściśle współpracował ze swym synem
René-Edouardem (1867-1942), z którym wspólnie podróżował i projektował.

André uchodzi za twórcę i popularyzatora tzw. stylu złożonego le style mixte lub inaczej style
composite polegającego na łączeniu w jednym założeniu dwóch tradycyjnych kompozycji: ogrodu
regularnego, podporządkowanego ścisłym zasadom symetrii i geometrii, położonego w bezpośred-
nim otoczeniu pałacu, i właściwego parku w dalszym otoczeniu5. Zadaniem pierwszego było podkre-
ślenie charakteru stylowego pałacu, zaś otaczający go pierścień parku krajobrazowego stanowił rodzaj

1 W tym miejscu chciałabym podziękować za pomoc przy pracy nad tym artykułem Annie Oleńskiej, Hubertowi Bilewiczo-
wi i Tomaszowi Grygielowi oraz Zuzannie Przypkowskiej, która przetłumaczyła francuskojęzyczną korespondencję René André.

2 André Edouard-François, [w:] Dictionnaire national des contemporains, dir. CE. Curinier, t. 6, Paris 1903 1908,
s. 395-399; D. Bois, Edouard André, „Revue Horticole", 83, 1911, s. 485^492; André Edouard-François, [w:] Dictionnaire de
biographie française, dir. J. В a i t e a u, t. 2, Paris 1936, s. 908-910; Edouard André (1840-1911). Un paysagiste botaniste sur les
chemins du monde, dir. F. Л n d r é, S. d e С o u r t o i s, Paris 2001 ; S. d e Courtois, Edouard André, René-Edouard André, [ w : ]
Créateurs de jardins et de paysages en France de la Renaissance au XXIe siècle, dir. M. R a с i n e, t. 2, Arles 2002, s. 52 56.

3 L'art des jardins en Europe. De l'évolution des idées et des savoir-fair, ed. Y.-M. A 1 1 a i n, J. C' h r i s t i a n y, Paris 2006.
s. 359 360, 368 370.

4 E. A ndré, L'art des jardins. Traité général de la composition des parcs et jardins, Paris 1879 [reprint Paris 1983). Na
temat traktatu m.in. M. Sza frańska, .. Przesiewacze piasku". Uwagi na temat powstania i ewolucji historii ogrodów, „Кос/шк
Historii Sztuki", XXXII, 2007, s. 20-21.

5 D e C' o u r t o i s, op. cit., s. 53.