Rocznik Historii Sztuki, tom XXXIV
Wydawnictwo Neriton, 2009

DOMINIK ZIELIŃSKI

BIBLIOTEKA UNIWERSYTETU GDAŃSKIEGO

ZAŁOŻENIE OGRODOWE PAŁACU HERRENCHIEMSEE.
MOTYW OGRODÓW WERSALSKICH W MECENACIE ARTYSTYCZNYM

LUDWIKA II BAWARSKIEGO

W spektaklu władzy, jaki trwał w Wersalu za czasów Ludwika XIV, szczególne miejsce zajmowały pała-
cowe ogrody. Powołane do życia zanim ostatecznie ukształtowano pałac wraz z jego pełnymi przepychu kom-
natami, były najwłaściwszym miejscem zobrazowania idei króla Francji jako Króla Słońce. To właśnie w ogro-
dach najdobitniej utrwalono transfigurację Ludwika XIV ze świata doczesnego do wiecznego świata bogów
w postać Apolla. Tej efektownej apoteozie jednowładztwa, wystawionej w absolutystycznym teatrze wła-
dzy - wersalskim założeniu pałacowo-ogrodowym, chyba najsilniej w historii uległ Ludwik II, król Bawarii.

Natura otaczająca rezydencje powstałe z inicjatywy „jedynego prawdziwego króla w tym stuleciu", jak
pisał o nim w 1888 r. Paul Verlaine1, stanowi główny walor estetyczny wykorzystywany zarówno w formie
dziewiczej, jak i zmodyfikowanej ludzką ręką. Jednocześnie zachwyca, inspiruje i zastanawia. Jej wpływ na
odbiór tych niezwykłych architektonicznych dzieł mógłby stanowić przedmiot odrębnego studium2. Ogród
zimowy umieszczony na dachu jednego ze skrzydeł monachijskiej Rezydencji, zamek Neuschwanstein poło-
żony na przedgórzu Alp Bawarskich, domek królewski na Schachen usytuowany wysoko w górach, pałacyk
Linderhof w dolinie Granswang i ostatni ze zrealizowanych, usytuowany na wyspie pośród wód jeziora
Chiemsee, pałac Herrenchiemsee, ukazują różnorodność sposobów wykorzystania natury i sztuki ogrodowej.

Szczególne miejsce zajmuje pałac Herrenchiemsee. Potocznie nazywany bawarskim Wersalem, spośród
wszystkich rezydencji naśladujących przez wieki podparyską siedzibę królów Francji3 najsilniej wzoruje się
na pierwowzorze. Podobieństwo pomiędzy pałacami przejawia się zarówno w ukształtowaniu architekto-
nicznym, rozplanowaniu i wystroju wybranych wnętrz, jak i w założeniu ogrodowym.

1 Cytat ten pochodzi z pierwszego wersu sonetu Do Ludwika II Bawarskiego z cyklu Miłości (tłumaczenie za: J. D e s Car s,
Ludwik II Bawarski - król rażony szaleństwem, przeł. T. J e к i e 1 o w a, Warszawa 1997, s. 259-260).

2 Rola natury i znaczenie ogrodów w mecenacie artystycznym Ludwika II nie doczekały się odrębnego opracowania. Tema-
tyka ta pojawia się najczęściej w monograficznych opracowaniach dotyczących poszczególnych rezydencji.

3 Od czasów, kiedy główna siedziba Ludwika XIV stała się najznakomitszą rezydencją królewską Europy, jej wpływ na pa-
łace innych władców zdawał się nie mieć końca. W przeciwieństwie do XIX-wiecznego historyzmu, nie chodziło wcześniej o lite-
ralne powtarzanie pierwowzoru, lecz o przyswojenie i zaadaptowanie nowego wówczas języka artystycznego, służącego propagan-
dzie państwowej i gloryfikacji monarchii absolutnej. Tworzone pod koniec XVII i w XVIII w. królewskie i książęce dwory
Portugalii, Hiszpanii, Anglii, Niderlandów, krajów niemieckich, Węgier, Szwecji, Polski, a nawet Rosji próbowały dorównać Fran-
cji, a przynajmniej ją naśladować. Pełne przepychu i rozbudowanego ceremoniału pałace stały się ważnymi ośrodkami kultury
i sztuki, skupiającymi najznamienitszych artystów epoki. Ponad stulecie później bogata burżuazja, z czasem wchłaniając dawną
arystokrację, kontynuowała tę tradycję, ale powierzchownie. Wielkie ambicje i nieograniczone środki finansowe sprawiły, że ko-
piowanie dzieł sztuki czy wręcz konkretnych komnat Wersalu stało się wyrazem wysokiego statusu społecznego, poczucia smaku
artystycznego i zamiłowania do luksusu przez ich posiadaczy. Na temat wpływu i naśladownictw pałacu wersalskiego m.in:
Y- В o 11 i n e a u, Essais sur le Versailles de Louis XIV I. La distribution du château et le plan du domaine et de la ville, „Gazette
des Beaux-Arts", 112,1988, s. 77-98; É. F r a n ç o i s, Copies et pastiches européens, [w:] Versailles. Le pouvoir de la pierre. Pans
2006, s. 77-83.