Włodzimierz Godlewski

WCZESNE MALOWIDŁA ŚCIENNE Z TERENÓW NOBADII

X ^ ubijskie malowidła ścienne z Faras (Pachoras) zajmują szczególną pozycję w bogatym
dorobku naukowym Tadeusza Dobrzenieckiego. Bardzo wnikliwe studia poświęcone
przedstawieniom Chrystusa1 i świętej Anny2 z katedry faraskiej są niewątpliwie naj-
pełniejszym opracowaniem ikonograficznym tematów oraz ukazują wyraziście całą złożoną
panoramę chrześcijańskiej koine, z której te nubijskie malowidła się wywodzą.

Odsłonięcie katedry faraskiej w latach 1960—1964 przez polską misję kierowaną przez
Kazimierza Michałowskiego3, a następnie otwarcie stałych galerii w Muzeum Narodowym
w Warszawie4 oraz w Chartumie to niezwykłej wagi wydarzenie w historii badań nad
chrześcijańską kulturą Nubii5. Malowidła ścienne odkryte na ścianach katedry z Faras
stanowią niewątpliwie najpełniejszy repertuar ikonograficzny, jaki kiedykolwiek został
odsłonięty na terenie Nubii, a wysoka jakość artystyczna malowideł przesądziła, że wkrótce
po odkryciu malarstwo to stało się przedmiotem zainteresowania najwybitniejszych
badaczy sztuki bizantyńskiej6. Opublikowana przez K. Michałowskiego chronologia
malowideł ściennych z Faras, jeszcze w trakcie trwania badań w Nubii7, stała się podstawą
do datowania innych zespołów malowideł odkrytych w kościołach z Abdallah Nirqi8,
Tamit9, Sonqi Tino10, Kulubnarti i Meinarti11. Chronologia malowideł z faraskiej katedry
została oparta na stwierdzonej stratygrafii tynków z malowidłami — kolejne zespoły
malowideł we wnętrzu tej budowli powstawały na następujących po sobie trzech kolejnych
warstwach tynków, a także na dobrze datowanych przedstawieniach portretowych
biskupów faraskich12 i osób świeckich: królów, książąt i dostojników dworu13, jak też
licznych inskrypcjach towarzyszących malowidłom oraz związanych z biskupami Pa-
choras 4. Chronologia ta została dodatkowo wsparta drobiazgowymi studiami styli-
stycznymi 5 i jest w ogólnych założeniach prawidłowa. Jej rolę dla studiów nad malarstwem
ściennym Nubii trudno jest przecenić.

W trakcie bardzo pospiesznie prowadzonych badań — szczególnie w początkowym
okresie, tuż po odsłonięciu malowideł — nie ustrzeżono się pewnych pomyłek interpre-

23