Rocznik Historii Sztuki, tom XXXIII
Wydawnictwo Neriton, 2008

AGNIESZKA ROSALES RODRIGUEZ

UNIWERSYTET WARSZAWSKI, INSTYTUT HISTORII SZTUKI, MUZEUM NARODOWE W WARSZAWIE

NIEUCHWYTNY OBRAZ REMBRANDTA. GEORGA SIMMLA FILOZOFICZNA
PRÓBA INTERPRETACJI ŒUVRE HOLENDERSKIEGO MISTRZA

A jak długo tego nie znasz
Tego Giń i Stań się
Niby gość w ciemnicy mieszkasz
na tej ziemi marnej.

Johann Wolfgang von Goethe

Sztuka jest, jak powiada Schopenhauer,
„wszędzie u celu", nie jest ona punktem przej-
ściowym do czegoś innego niż ona sama.

Georg Simmel

Kiedy niemiecki filozof i socjolog Georg Simmel (1858 1918) pisał esej poświęcony Rembrandtowi
-Rembrandt. Ein kunstphilosophischer Versuch1, ten święcił triumfy w całej Europie jako artystyczna wiel-
kość rozpoznana nie tylko przez miłośników i zapalonych krytyków, ale również przez historię sztuki jako
prężnie rozwijającą się dyscyplinę naukową, doskonalącą swoje narzędzia badawcze i zapoczątkowującą
wnikliwe studia nad dziełami XVII-wiecznego malarza. Choć już katalogi muzeów holenderskich francu-
skiego krytyka i jednego z pierwszych historyków sztuki północnoniderlandzkiej Thoré-Biirgera2 znacząco
zmieniały perspektywę widzenia twórczości dawnego mistrza, stawiając problem atrybucji w centrum na-
ukowych dociekań, to dopiero prace Wilhelma von Bodego3 i Cornelisa Hofstede de Groota4, Abrahama
Brediusa5, Wilhelma Valentinera6 z lat 1870-1935 ustaliły metodę fachowego znawstwa najważniejszym
instrumentem oceny jego œuvre7. Co więcej, publikacje niemieckich i holenderskich uczonych miały nie-
zwykle żywy wpływ na kształtowanie się kolekcjonerskiego i muzealnego rynku, ich bezpośrednią konse-

1 Pierwsze wyd. Leipzig 1916; 2. wyd. Leipzig 1917; 3. wyd. Leipzig 1919. Fragmenty polskiego przekładu W. Zahaczew-
s к i e g o: Rembrandt. Szkic z filozofii sztuki, [w:] Georg Simmel, wydanie specjalne, „Sztuka i Filozofia", 2005, nr 27, s. 98-128.

2 Thoré-Burger, Musées de la Hollande, t. I, Amsterdam et la Haye, Paris 1858; t. II, Musée Van der Hoop à Amsterdam
et Musée de Rotterdam, Paris-Bruxelles-Ostende 1860.

3 M.in.: W. v о n В o d e, Rembrandt. Beschreibendes Verzeichniss seiner Gemàlde mit den heliographischen Nachbildung.
Geschichte seines Lebens und seiner Kunst, unter Mitwirkung von C. Hofstede de Groot, Band 1-8, Paris 1897-1905.

4 Ibidem oraz С. Hofstede de Groot, Die hollândische Kri tik der jetzigen Rembrandt Forschung und neust wiederge-
fundene Rembrandtbilder, Stuttgart 1922.

5 A. В r e d i u s, Rembrandt Gemàlde, Vienna 1935.

6 W. Va 1 e n t i n e r, Rembrandt und seine Umgebung, Strassburg 1905 oraz i d e m, Rembrandt: des Meisters Gemàlde mit
einer biographischer Einleitung von Adolph Rosenberg, Stuttgart-Leipzig 1906.

7 C.B. Scal len, Rembrandt, Réputation and the Praetice of Connoisseurship, Amsterdam University Press, Amsterdam

2004.