WPROWADZENIE

Malowidła ścienne w tzw. Starej Zakrystii
kościoła parafialnego pod wezwaniem NPMarii
w Niepołomicach należą do najcenniejszych pozo-
stałości średniowiecznego malarstwa monumental-
nego w Polsce. Cenność ich polega nie tylko na
tym, że w ogóle i w stosunkowo dobrym stanie się
zachowały — jako zabyrtek czternastowiecznego
malarstwa ściennego, ale także i przede wszy-
stkim -—- jako jedyny na naszych ziemiach przy-
kład włoskiego malarstwa freskowego.

Brak materiałów źródłowych nie pozwala
prześledzić dziejów tych malowideł. Najwcze-
śniejsze zachowane informacje pochodzą z lat
1690, 1738 i 1800, kiedy to prowadzono w „ka-
plicy” prace remontowe i zapewne wówczas po-
kryto jej ściany warstwami pobiały wapiennej.
Dopiero w roku 1913 Julian Makarewicz odsło-
nił znaczne fragmenty malowideł, mianowicie:
na ścianie prezbiterialnej resztki ornamentacji
architektonicznej w postaci płycin i kroksztynów
oraz dwie postacie męczennic na ścianie połud-
niowej; w strefie środkowej — fragmenty sceny
w przęśle wschodnim oraz na ścianie zachodniej
postać niewiasty w narzuconej na głowę chuś-
cie. Prace Makarewicza ograniczyły się tylko do
wydobycia dekoracji spod warstwy tynku. Na
rok 1931 przypada drugi etap prac prowadzo-
nych przez Wacława Szymborskiego, które obję-
ły konserwację odsłoniętych przez Makarewicza
elementów oraz wydobycie spod tynku i podda-
nie konserwacji dalszych fragmentów malowideł.
W roku 1951 odsłonięto pozostałe części scen
oraz usunięto pobiały z całego sklepienia, a w
roku następnym utrwalono powierzchnię malo-
wideł. Zapewne wówczas domalowano brakujące
fragmenty dekoracji.

Po roku 1913 malowidła niepołomickie były
kilkakrotnie przedmiotem studiów monograficz-
nych, w których podnoszono wyjątkowość dzie-
ła z punktu widzenia włoskości cech stylowych
i wątków ikonograficznych, jednakże do ostat-
niego dziesięciolecia w zawieszeniu pozostawało
ustalenie miejsca, jakie im przypada w dziejach
malarstwa polskiego; znajdowało to wyraz w

określeniach „malowidła italianizujące” lub „ma-
lowidła o rodowodzie włoskim”. Dopiero prace
konserwatorskie podjęte i przeprowadzone do
końca w latach 1976—1986 przez Władysława
Zalewskiego i Magdalenę Kalicińską doprowa-
dziły do usunięcia trzykrotnych, co najmniej,
zabiegów konserwatorsko-restauracyjnych: prze-

malowali, uzupełnień, punktowań i rekonstruk-
cji, odsłaniając warstwę oryginalną w takiej po-
staci, w jakiej w ciągu zmiennego losu dziejów
zdołała się zachować. Wynikiem tych prac było
stwierdzenie, że malowidła tzw. Starej Zakrystii
niepołomickiej wykonano techniką fresku mo-
krego, stosowaną wówczas we Włoszech, i że
w swych cechach technicznych są dziełem wło-
skiego malarstwa ściennego.

Odsłonięcie pierwotnej warstwy malarskiej
spod późniejszych przemalowali, przede wszyst-
kim dwudziestowiecznych interwencji konserwa-
torskich, dostarczyło autentycznego materiału do
—• jak Erwin Panofsky nazwał swego czasu
działalność historyka sztuki -—- re^kreacji orygi-
nalnego dzieła sztuki, od-dworzenia działań arty-
sty, aby na nich można było oprzeć rozpozna-
nia ikonograficzne i ustalenia stylowe. Wartość
tekstu Katarzyny Bik polega na tym, że przy-
nosi on nowe, a pierwsze rzeczowo poprawne
odczytanie wyobrażonych na freskach niepoło-
mickich przedmiotów-realiów, postaci i zdarzeń
w sześciu — nie pięciu jak dotąd sądzono —
scenach, w ich wymowie ekspresyjnej. Jest on
też podstawą właściwego rozpoznania ikonogra-
ficznego i zawiera pierwszą analizę stylistyczno-
-porównawczą przetrwałego do naszych czasów
zespołu malowideł o nie „italianizującym”, lecz
czysto włoskim charakterze.

Z kolei rozprawa, napisana przez Alicję Kar-
łowską-Kamzową, uwzględniając odsłoniętą spod
późniejszych nawarstwień postać fresków, po-
dejmuje podwójną próbę wyjaśnienia malowideł
niepołomickich. Wychodząc poza odczytywanie
tematu poszczególnych scen — jako ciągłej nar-
racji o życiu i męczeństwie jednej świętej ■—
ustala ideę przewodnią dla całej dekoracji wnę-

16