Folia Historiae Artium T. XVI (1980)
PL ISSN 0071—6723

ALICJA KARŁOWSKA-KAMZOWA

KONTAKTY ARTYSTYCZNE Z CZECHAMI W MALARSTWIE GOTYCKIM ŚLĄSKA,
POMORZA WSCHODNIEGO, WIELKOPOLSKI I KUJAW

WSTĘP

Zagadnienie wpływów gotyckiego malarstwa
czeskiego na tereny położone na północ od Kar-
pat i Sudetów było omawiane w literaturze facho-
wej w ciągu ostatnich lat co najmniej osiemdzie-
sięciu przez Polaków, Czechów i Niemców. W na-
szym kraju w okresie powojennym temat ten pod-
jęła w szerszym opracowaniu B. Miodońska,
a ostatnio ponownie T. Dobrowolski i M. Otto-Mi-
chałowska h Zadaniem niniejszego szkicu jest
skonfrontowanie naszych poglądów z nowymi,
wszechstronnymi badaniami sztuki gotyckiej w
Czechach. Do szczególnie ważnych osiągnięć nale-
żą wyniki studiów nad programami ideowymi
dzieł plastyki i architektury XIV i początków XV
stulecia. Praga należała w owych czasach do
przodujących ośrodków kultury nie tylko dwor-
skiej, ale także uniwersyteckiej. Promieniowały
z niej nowe poglądy teologiczne i reformatorskie
odnośnie do instytucji kościelnych. W twórczości
artystycznej stworzono syntezę koncepcji ideo-
wych i formalnych przejmowanych z innych
ośrodków europejskich z własnymi osiągnięciami.

1B. Miodońska, Związki polsko-czeskie w dzie-
dzinie iluminatorstwa (Pamiętnik Literacki, LI, 1960,
z. 3, s. 151 i n.); T. Dobrowolski, Początki malar-
stwa krakowskiego w epoce gotyku (Folia Historiae Ar-
tium, XII 1976, s. 13 i n.); M. Otto-Michalowska,
Modus Humilis, Sprawozdania Wydziału Nauk o Sztuce
za rok 1977, Poznań 1978, s. 32—39. Niniejszy szkic
uwzględnia literaturę opublikowaną do r. 1978.

2 Cesice umeni goticke 1350—1420, Praha 1970; tamże
literatura wcześniejsza: J. P e ś i n a, Ceska goticka de-

skova malba, Praha 1976, oraz szereg ważnych artykułów
w Umeni 1970—1978; V. Dvorakova, Meister Teo-
dorik, Prag 1967; K. S t e j s k a 1, Le monastere d’Em-
maus de Prag, Prag 1974./

Godne uwagi, że nawiązano również kontakt
z obrządkiem słowiańskim i kręgiem kultury bi-
zantyńskiej 1 2. Powstaje pytanie, co przyjmowano
z tego środowiska w malarstwie Śląska, Pomorza
Wschodniego i na zachodnich rubieżach Polski —
czy tylko rozwiązania formalne, motywy kompo-
zycyjne w dekoracjach ściennych, obrazach tabli-
cowych i ogólne zasady dekoracji rękopisów, tak
jak to przedstawiono w literaturze przedmiotu 3.

Sądzimy, że sposób czerpania inspiracji ze źró-
deł czeskich był rozmaity w różnych środowiskach.
Dlatego właśnie wybraliśmy dla rozważań trzy te-
rytoria w zupełnie odmienny sposób powiązane
z królestwem czeskim, posiadające własną, rozwi-
jającą się sztukę lokalną, a także zupełnie różne
możliwości fundacji dzieł sztuki.

WARUNKI HISTORYCZNE

Śląsk w 2 połowie w. XIV był niemal w ca-
łości częścią królestwa czeskiego. Książęta pias-
towscy byli od dawna skoligaceni z Przemyślida-
mi, a później Luksemburgami. Do Pragi jeżdżono

3 W. Worfinger, Die Anfange der Tafelmalerei,
Leipzig 1924, s. 120 i n. A. U 1 b r i c h, Kunstgeschichte
Ostpreussen, Konigsberg, s. 70 i n.; J. B r u t z e r, Mit-
telalterliche Malerei im Ordenslande Preussen, Danzig
[b.r.w.]; J. Chmarzyński, Sztuka w Toruniu, Toruń
1934, s. 43 i n.; T. Dobrowolski, Studia nad śred-
niowiecznym malarstwem ściennym w Polsce, Poznań
1927, s. 131 i n.; J. Frycz, E. Kwiatkowski,
Średniowieczne witraże warsztatów toruńskich (Acta
Universitatis Nicolai Copernici, Zabytkoznawstwo-Kon-
serwatorstwo, VI, 1977, s. 89 i n.); A. Karłowska-
-Kamzowa, Malarstwo śląskie 1250—1350, Wrocław
(w druku, tam literatura wcześniejsza),

39