RECENZJE — POLEMIKI


II. 10. Brama Świętojańska, Staatsarchw Dres-
den. (Fot. W. Wolny)

II. 11. Portal w pałacu Sando-
mierskim, Staatsarchw Dresden.
(Fot. W. Wolny)


dziestych XVIII w. Dekoracje te .nie zostały zreali-
zowane. Wdążą się one albo z trwającą w tych latach
przebudową Zamku, albo były to jedynie dekoracje
okolicznościowe, wykonane z okazji jakiejś uroczy-
stości dworskiej. To drugie przypuszczenie wydaje się
bardziej prawdopodobne.
Wśród rysunków drezdeńskich zachowało się bar-
dzo wiele różnego rodzaju pomiarów i inwentaryzacji
budowli zastanych przez Wettinów w Warszawie. Jest
to jeden z największych walorów tego zbioru.
Podobny problem co zamkowa brama Świętojań-
ska przedstawia rysunek ukazujący portal w pałacu
Sandomierskim24. Jest to pomiar wczesnobarokowego
portalu, który także projektowano ozdobić płasko-

rzeźbioną dekoracją (il. 11). Zamysł ten podobnie jak
w bramie Świętojańskiej jest artystycznie całkowicie
chybiony. Oba rysunki posiadają jednak szczególną
wartość, ale nie jako „saskie” projekty, lecz tylko
jako inwentaryzacje warszawskiej architektury XVII-
-wiecznej, do której — jak wiadomo — zachowała
się znikoma liczba źródeł, dlatego też każdy przekaz
zasługuje na szczególną uwagę. Rysunek ukazujący
wczesnobarokową bramę Świętojańską jest jedynym
znanym dotychczas przekazem ikonograficznym tej
budowli, tym cenniejszym, że podanym z określeniem
skali.
24 Staatsarchiv Dresden, sygn. VII, 91, Nr 23u.

JERZY LJLEYKO

PROJEKTY ROZBUDOWY ZAMKU Z CZASÓW AUGUSTA III

PROBLEM AUTORSTWA

Sformułowanie „architektura saska w Polsce” —
„Die sdchsische Baukunst des 18. Jahrhunderts in
Polen” — zasygnalizowane w tytule dzieła prof.
Hentschla, przy tym niedostatecznie jasno zdefinio-
wane we wstępie 1 — budzi szereg wątpliwości i być
może wbrew intencjom AiUtora prowadzi do nieporo-
zumień. Z rozważań prof. Hentschla wynika, że kry-
terium zasadniczym, kwalifikującym daną budowlę
do „saskiej architektury” jest saska narodowość archi-
tekta lub też jego związek, choćby przelotny, z dwo-
rem, nie tylko elektorskim w Dreźnie, lecz także
z królewskim w Warszawie. W wypadku budowli
królewskich kryterium istotnym jest także inicjatywa
i W. HENTSCHEL, Die sdchsische Baukunst des 18. Jahr-
hunderts in Polen, Textband, Berlin 1967, s. 5—29.

zleceniodawcy, ją tym samym strona finansowa przed-
sięwzięcia. Aczkolwiek z takim doborem kryteriów
można .by polemizować, to nawet przyjmując je
i ograniczając — zresztą wlbrew intencjom Autora —
zasięg terminu do budowli dworskich, kryteriów tych
nie da się zastosować do najważniejszej budowli
dworskiej — warszawskiego Zamku, rozbudowanego
w latach 1737—47.
Prof. Hentschel śtwierdza, że rozbudowa Zamku
była poza kompetencjami „saskiego Bauamtu” w
Warszawie2. Określenie to nasuwa następne wątpli-
wości terminologiczne. Co oznacza ów „sdchsische
Bauamt” w Warszawie? Z wywodów prof. Hentschla
2 Tamże, s. 297.

363